Thời gian qua, thiên tai, dịch bệnh liên tiếp xảy ra đã làm cho sản xuất và tiêu thụ nô;ng sản của người dâ;n gặp khó. “Giải cứu nô;ng sản” là cụm từ được sử dụng nhiều trong thời gian gần đâ;y khi hàng hóa bị ùn ứ. Trước tình hình này, yêu cầu cần đẩy mạnh phát triển sản xuất nô;ng nghiệp, bảo đảm an ninh lương thực trong mọi tình huống đã được đặt ra.
Câ;u chuyện giải cứu nô;ng sản
Thời điểm tháng 3/2020, do ảnh hưởng của dịch COVID-19, trên các trang mạng xã hội cũng như các đơn vị kinh doanh online rộ lên giải cứu tô;m hùm. Hàng loạt vùng nuô;i tô;m hùm ở hai tỉnh Phú Yên và Khánh Hòa với hơn 150.000 lồng nuô;i rơi vào cảnh lao đao. Chi cục Thủy sản Khánh Hòa cho biết, lâ;u nay, 80% sản lượng tô;m hùm với khoảng 2.000 tấn/năm được xuất khâ;̉u tiểu ngạch sang thị trường Trung Quốc nên tô;m hùm bị ứ đọng là chuyện khó tránh khỏi. Theo ước tính, ở hai tỉnh Khánh Hòa và Phú Yên, lượng tô;m chưa xuất bán thời điểm đó khô;ng dưới 700 tấn.
Ảnh minh họa, nguồn Internet
Đầu năm 2021, điệp khúc giải cứu nô;ng sản cho Hải Dương và một số địa phương lại tiếp tục nổi lên. Ngày 16/2, Hải Dương chính thức tiến hành phong tỏa toàn tỉnh để phòng chống dịch. Vì thế, toàn bộ hàng hóa trong và ngoài tỉnh khô;ng được lưu thô;ng. Chịu ảnh hưởng nặng nề nhất phải kể tới các mặt hàng nô;ng sản. Từ ngày 17/2, Hải Dương còn khoảng 800ha cà rốt chưa thu hoạch, 30.000 tấn cà rốt cần được xuất qua cảng Hải Phòng, hơn 3.500ha câ;y rau màu vụ Đô;ng đang đến kỳ thu hoạch.
Nối tiếp ngay sau nô;ng sản Hải Dương, ở nhiều địa phương khác như Hưng Yên, Nghệ An, Vĩnh Phúc và Hà Nội cũng «kêu cứu» vì nô;ng sản thu hoạch mà khô;ng tiêu thụ được. Tại huyện Mê Linh (Hà Nội), cảnh tượng rau màu chín rụng đầy đồng trở nên phổ biến. Người nô;ng dâ;n tại địa phương cho biết, từ ngày dịch bệnh bùng phát trở lại, nhiều loại rau màu khô;ng tiêu thụ được hoặc nếu có tiêu thụ được thì giá rất thấp, khô;ng đủ để hòa vốn. Ví dụ như cà chua, cùng kỳ mọi năm giá bán cho người buô;n tại đồng là từ 4.000-5.000 đồng/kg, nhưng năm nay giá tụt xuống chỉ còn 1.000- 1.300 đồng/kg. Giá bán này là khô;ng đủ cho chi phí thuê người thu hái nên người dâ;n chỉ biết nhìn cà chua chín đỏ, rồi rụng hoặc cắt hạ bớt xuống cho nhẹ câ;y.
Trước đó, vào dịp cận Tết, Ninh Thuận cũng phải hô; hào “giải cứu” dưa hấu, dù giá rớt xuống 1.000 - 1.500 đồng/kg; rau xà lách, bắp cải ở Gia Lai; Phú Yên cũng kêu gọi giải cứu hoa lay ơn khi thương lái bỏ cọc khô;ng lấy hoa tuần cận tết…
Những câ;u chuyện thực tế trên đã đặt ra câ;u hỏi về vấn đề tiêu thụ nô;ng sản bền vững trong tình hình mới. Từ thời điểm lần đầu tiên dịch COVID-19 bùng phát năm 2020 đến nay đã hơn một năm, đâ;y cũng khô;ng phải là lần đầu một địa phương, một khu vực bị phong toả, giãn cách theo Chỉ thị 16 của Chính phủ; song dường như cho đến nay, vẫn chưa có hướng dẫn nào cụ thể, mang tính hệ thống trong việc hỗ trợ, lưu thô;ng hàng hoá từ vùng có dịch.
Câ;u chuyện “giải cứu” nô;ng sản ở Hải Dương vừa qua cho thấy nhiều bài học đắt giá trong khâ;u tiêu thụ nô;ng sản và quy trình xử lý trong các tình huống khâ;̉n cấp, hạn chế thiệt hại cho nền kinh tế của địa phương và ảnh hưởng đến đời sống của người dâ;n.
Cần có cơ chế hỗ trợ trong tình huống khâ;̉n câ;́p
Để giảm bớt hậu quả ùn ứ nô;ng sản cho người nô;ng dâ;n, phong trào giải cứu nô;ng sản đã được triển khai rầm rộ. Trên các trang mạng xã hội, nhiều tổ chức, cá nhâ;n đã nhiệt tình kêu gọi hỗ trợ tiêu thụ sản phâ;̉m cho nô;ng dâ;n vùng dịch với sự tham gia của nhiều người dâ;n cả nước. Nhiều điểm bán nô;ng sản từ vùng dịch hình thành được người dâ;n chung tay ủng hộ. Nhiều cá nhâ;n, nhóm thiện nguyện kết nối với các hợp tác xã nô;ng nghiệp, sau đó chuyển lên các điểm giải cứu nô;ng sản trên Hà Nội và nhiều tỉnh thành nhằm giúp người nô;ng dâ;n phần nào khắc phục khó khăn.
Đánh giá về những nỗ lực giải cứu nô;ng sản vừa qua, các chuyên gia kinh tế cho rằng, việc trong một thời gian ngắn tổ chức được quá trình giải cứu trên diện rộng với nhiều nô;ng sản là một nỗ lực rất cao. Dù cách thức giải cứu thời gian qua vẫn mang tính tự phát, song chính quyền nhiều địa phương đã có sự vào cuộc kịp thời. Tuy nhiên, việc“giải cứu nô;ng sản” bị động như thế này chỉ mang tính ngắn hạn, thiệt hại của người dâ;n vẫn còn rất lớn. Nô;ng sản bán được nhưng vẫn còn nhiều nô;ng sản bị thối hỏng, bán lỗ, người nô;ng dâ;n bị thiệt hại ít nhất từ 30%-40%.
Theo phâ;n tích của các chuyên gia nô;ng nghiệp, việc giải cứu nô;ng sản trong năm 2021 khác hẳn những năm trước. Trước đâ;y, việc giải cứu thường là do dư thừa, cung lớn hơn cầu và chỉ ở một vài sản phâ;̉m của nô;ng nghiệp, độc lập, trong phạm vi nhỏ như: chuối, hành, tiêu, ớt, tỏi, dưa hấu.… Tuy nhiên, năm 2021 là do khâ;u lưu thô;ng hàng hóa đình trệ, khô;ng phải do mâ;u thuẫn lớn giữa cung và cầu. Trước tình hình đó, Chính phủ đã có ý kiến chỉ đạo về việc tháo gỡ khó khăn cho lưu thô;ng hàng hóa và thúc đâ;̉y tiêu thụ nô;ng sản do ảnh hưởng của dịch. Theo đó, các Bộ Y tế, Nô;ng nghiệp và Phát triển nô;ng thô;n, Giao thô;ng Vận tải và các bộ, cơ quan, địa phương liên quan trên cơ sở báo cáo và kiến nghị của Bộ Cô;ng Thương, chủ động triển khai các nhiệm vụ theo chức năng, nhiệm vụ được giao. Đồng thời, khâ;̉n trương hướng dẫn, hỗ trợ, có các giải pháp khả thi, kịp thời để tạo thuận lợi cho lưu thô;ng, xuất nhập khâ;̉u, tiêu thụ hàng hóa, nhất là đối với nguyên vật liệu phục vụ sản xuất và nô;ng sản tại các địa phương có dịch. Các bộ, ngành và các cơ quan có liên quan khô;ng để tình trạng ách tắc trong khâ;u giao nhận, vận tải làm ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp và người dâ;n, đồng thời bảo đảm yêu cầu phòng chống dịch bệnh theo quy định.
Bộ Cô;ng Thương đã chủ động bám sát chỉ đạo của Chính phủ, đưa ra những khuyến nghị, giải pháp để hỗ trợ tiêu thụ hàng hóa, nô;ng sản cho người dâ;n. Theo đó, Bộ Cô;ng Thương đã làm việc trực tiếp với các hệ thống phâ;n phối lớn trong nước, các doanh nghiệp lớn, để hỗ trợ tiêu thụ nô;ng sản, bảo đảm an toàn thực phâ;̉m và an toàn dịch bệnh. Điển hình như hệ thống phâ;n phối Central Group, BRG Retail, chuỗi siêu thị Coop Mart… đã hỗ trợ tiêu thụ một lượng lớn các sản phâ;̉m, nhất là nô;ng sản. Bộ cũng đã làm việc với Bộ Nô;ng nghiệp và Phát triển nô;ng thô;n và các đơn vị, địa phương để có giải pháp tháo gỡ khó khăn, loại bỏ tâ;m lý e dè của người tiêu dùng đối với hàng hóa, nô;ng sản, thực phâ;̉m có nguồn gốc, xuất xứ từ vùng đang có dịch.
Tuy nhiên, đâ;y chỉ là vấn đề xử lý “phần ngọn” cho một tình huống xảy ra, còn về lâ;u dài thì cần sự phối hợp và có cơ chế chung cho tiêu thụ nô;ng sản khi xảy ra thiên tai dịch bệnh. Theo Bộ Cô;ng Thương, cơ chế hỗ trợ tiêu thụ nô;ng sản khi có thiên tai, dịch bệnh là vấn đề lớn phải có chủ trương từ Chính phủ và từ đó giao xuống các ngành để mỗi khi tình huống xảy ra thì cơ chế này sẽ tự kích hoạt. Lúc đó mỗi ngành một việc, cùng phối hợp thì sẽ khô;ng còn cảnh các tổ chức, hay cá nhâ;n kêu gọi giải cứu.
Theo phâ;n tích của các chuyên gia kinh tế, dịch bệnh khiến hàng hóa, nô;ng sản khắp nơi kêu cứu trong thời gian qua đã cho thấy nhiều vấn đề cần nghiên cứu và giải quyết. Trước hết, tại các địa phương nhận hàng giải cứu, việc thành lập các nhóm tuy khá quy mô; và tốc độ nhanh, song chưa có sự thống nhất và bài bản. Chính vì thế, điều này mang lại hiệu quả trong việc tiêu thụ nhưng chưa mang lại hiệu quả kinh tế cho người dâ;n, người dâ;n vẫn phải chịu lỗ. Vì vậy, xâ;y dựng một cơ quan chuyên trách có thâ;̉m quyền trực thuộc chính phủ và thường trực một cách liên tục để có thể xử lý kịp thời, tổng hợp những thiên tai, địch họa, dịch bệnh trong phạm vi và quy mô; nhất định, trong những thời điểm nhất định là cần thiết và nên làm. Đặc biệt là trong thời điểm các vấn đề bất định đang ngày càng có xu hướng gia tăng.
Bên cạnh những tác động tiêu cực của đại dịch COVID-19, điệp khúc “được mùa mất giá, được giá mất mùa” hay“giải cứu nô;ng sản” đã lặp đi lặp lại trong nhiều năm qua gâ;y ra thiệt hại khô;ng nhỏ cho người nô;ng dâ;n cũng như ngành nô;ng nghiệp. Theo các chuyên gia, để giải quyết câ;u chuyện đầu ra cho nô;ng sản một cách cơ bản, lâ;u dài cần có những giải pháp căn cơ, có tính khả thi hơn là dựa vào“giải cứu”. Chính vì vậy, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Đề án đổi mới phương thức kinh doanh tiêu thụ nô;ng sản giai đoạn 2021- 2025, định hướng đến năm 2030. Mục tiêu cụ thể của đề án là tổ chức lại sản xuất nô;ng nghiệp theo quy mô; lớn, đúng quy hoạch và yêu cầu của thị trường, trên cơ sở ứng dụng khoa học cô;ng nghệ, truy xuất nguồn gốc nô;ng sản; gắn với đó là tổ chức thương mại trong nước, ngoài nước theo hướng hiện đại. Củng cố và phát triển mô; hình hợp tác xã thương mại và dịch vụ như là một trung gian cần thiết giữa người nuô;i, trồng với các doanh nghiệp sản xuất, chế biến, phâ;n phối và ngâ;n hàng, để tổ chức cung ứng đầu vào và tiêu thụ đầu ra cho nô;ng dâ;n.
Cùng với đó, xâ;y dựng cơ chế ràng buộc, gắn kết giữa các chủ thể chính trong kênh tiêu thụ nô;ng sản; thiết kế các chính sách hỗ trợ nhằm khuyến khích các chủ thể liên kết hữu cơ với nhau từ khâ;u cung ứng vật tư, sản xuất, đến tiêu thụ sản phâ;̉m nô;ng sản.../.
Đánh giá về những nỗ lực giải cứu nô;ng sản vừa qua, các chuyên gia kinh tế cho rằng, việc trong một thời gian ngắn tổ chức được quá trình giải cứu trên diện rộng với nhiều nô;ng sản là một nỗ lực rất cao. Dù cách thức giải cứu thời gian qua vẫn mang tính tự phát, song chính quyền nhiều địa phương đã có sự vào cuộc kịp thời. Tuy nhiên, việc“giải cứu nô;ng sản” bị động như thế này chỉ mang tính ngắn hạn, thiệt hại của người dâ;n vẫn còn rất lớn. Nô;ng sản bán được nhưng vẫn còn nhiều nô;ng sản bị thối hỏng, bán lỗ, người nô;ng dâ;n bị thiệt hại ít nhất từ 30%-40%.
Theo phâ;n tích của các chuyên gia nô;ng nghiệp, việc giải cứu nô;ng sản trong năm 2021 khác hẳn những năm trước. Trước đâ;y, việc giải cứu thường là do dư thừa, cung lớn hơn cầu và chỉ ở một vài sản phâ;̉m của nô;ng nghiệp, độc lập, trong phạm vi nhỏ như: chuối, hành, tiêu, ớt, tỏi, dưa hấu.… Tuy nhiên, năm 2021 là do khâ;u lưu thô;ng hàng hóa đình trệ, khô;ng phải do mâ;u thuẫn lớn giữa cung và cầu. Trước tình hình đó, Chính phủ đã có ý kiến chỉ đạo về việc tháo gỡ khó khăn cho lưu thô;ng hàng hóa và thúc đâ;̉y tiêu thụ nô;ng sản do ảnh hưởng của dịch. Theo đó, các Bộ Y tế, Nô;ng nghiệp và Phát triển nô;ng thô;n, Giao thô;ng Vận tải và các bộ, cơ quan, địa phương liên quan trên cơ sở báo cáo và kiến nghị của Bộ Cô;ng Thương, chủ động triển khai các nhiệm vụ theo chức năng, nhiệm vụ được giao. Đồng thời, khâ;̉n trương hướng dẫn, hỗ trợ, có các giải pháp khả thi, kịp thời để tạo thuận lợi cho lưu thô;ng, xuất nhập khâ;̉u, tiêu thụ hàng hóa, nhất là đối với nguyên vật liệu phục vụ sản xuất và nô;ng sản tại các địa phương có dịch. Các bộ, ngành và các cơ quan có liên quan khô;ng để tình trạng ách tắc trong khâ;u giao nhận, vận tải làm ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp và người dâ;n, đồng thời bảo đảm yêu cầu phòng chống dịch bệnh theo quy định.
Bộ Cô;ng Thương đã chủ động bám sát chỉ đạo của Chính phủ, đưa ra những khuyến nghị, giải pháp để hỗ trợ tiêu thụ hàng hóa, nô;ng sản cho người dâ;n. Theo đó, Bộ Cô;ng Thương đã làm việc trực tiếp với các hệ thống phâ;n phối lớn trong nước, các doanh nghiệp lớn, để hỗ trợ tiêu thụ nô;ng sản, bảo đảm an toàn thực phâ;̉m và an toàn dịch bệnh. Điển hình như hệ thống phâ;n phối Central Group, BRG Retail, chuỗi siêu thị Coop Mart… đã hỗ trợ tiêu thụ một lượng lớn các sản phâ;̉m, nhất là nô;ng sản. Bộ cũng đã làm việc với Bộ Nô;ng nghiệp và Phát triển nô;ng thô;n và các đơn vị, địa phương để có giải pháp tháo gỡ khó khăn, loại bỏ tâ;m lý e dè của người tiêu dùng đối với hàng hóa, nô;ng sản, thực phâ;̉m có nguồn gốc, xuất xứ từ vùng đang có dịch.
Tuy nhiên, đâ;y chỉ là vấn đề xử lý “phần ngọn” cho một tình huống xảy ra, còn về lâ;u dài thì cần sự phối hợp và có cơ chế chung cho tiêu thụ nô;ng sản khi xảy ra thiên tai dịch bệnh. Theo Bộ Cô;ng Thương, cơ chế hỗ trợ tiêu thụ nô;ng sản khi có thiên tai, dịch bệnh là vấn đề lớn phải có chủ trương từ Chính phủ và từ đó giao xuống các ngành để mỗi khi tình huống xảy ra thì cơ chế này sẽ tự kích hoạt. Lúc đó mỗi ngành một việc, cùng phối hợp thì sẽ khô;ng còn cảnh các tổ chức, hay cá nhâ;n kêu gọi giải cứu.
Theo phâ;n tích của các chuyên gia kinh tế, dịch bệnh khiến hàng hóa, nô;ng sản khắp nơi kêu cứu trong thời gian qua đã cho thấy nhiều vấn đề cần nghiên cứu và giải quyết. Trước hết, tại các địa phương nhận hàng giải cứu, việc thành lập các nhóm tuy khá quy mô; và tốc độ nhanh, song chưa có sự thống nhất và bài bản. Chính vì thế, điều này mang lại hiệu quả trong việc tiêu thụ nhưng chưa mang lại hiệu quả kinh tế cho người dâ;n, người dâ;n vẫn phải chịu lỗ. Vì vậy, xâ;y dựng một cơ quan chuyên trách có thâ;̉m quyền trực thuộc chính phủ và thường trực một cách liên tục để có thể xử lý kịp thời, tổng hợp những thiên tai, địch họa, dịch bệnh trong phạm vi và quy mô; nhất định, trong những thời điểm nhất định là cần thiết và nên làm. Đặc biệt là trong thời điểm các vấn đề bất định đang ngày càng có xu hướng gia tăng.
Bên cạnh những tác động tiêu cực của đại dịch COVID-19, điệp khúc “được mùa mất giá, được giá mất mùa” hay“giải cứu nô;ng sản” đã lặp đi lặp lại trong nhiều năm qua gâ;y ra thiệt hại khô;ng nhỏ cho người nô;ng dâ;n cũng như ngành nô;ng nghiệp. Theo các chuyên gia, để giải quyết câ;u chuyện đầu ra cho nô;ng sản một cách cơ bản, lâ;u dài cần có những giải pháp căn cơ, có tính khả thi hơn là dựa vào“giải cứu”. Chính vì vậy, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Đề án đổi mới phương thức kinh doanh tiêu thụ nô;ng sản giai đoạn 2021- 2025, định hướng đến năm 2030. Mục tiêu cụ thể của đề án là tổ chức lại sản xuất nô;ng nghiệp theo quy mô; lớn, đúng quy hoạch và yêu cầu của thị trường, trên cơ sở ứng dụng khoa học cô;ng nghệ, truy xuất nguồn gốc nô;ng sản; gắn với đó là tổ chức thương mại trong nước, ngoài nước theo hướng hiện đại. Củng cố và phát triển mô; hình hợp tác xã thương mại và dịch vụ như là một trung gian cần thiết giữa người nuô;i, trồng với các doanh nghiệp sản xuất, chế biến, phâ;n phối và ngâ;n hàng, để tổ chức cung ứng đầu vào và tiêu thụ đầu ra cho nô;ng dâ;n.
Cùng với đó, xâ;y dựng cơ chế ràng buộc, gắn kết giữa các chủ thể chính trong kênh tiêu thụ nô;ng sản; thiết kế các chính sách hỗ trợ nhằm khuyến khích các chủ thể liên kết hữu cơ với nhau từ khâ;u cung ứng vật tư, sản xuất, đến tiêu thụ sản phâ;̉m nô;ng sản.../.
TS. Lê Đức Thủy
Đại học Cô;ng nghiệp Hà Nội
Trang web giải trí điện tử GEM